Złoto – synonim luksusu i oznaka wysokiego statusu – od wieków jest wysoko cenione i uznawane za najszlachetniejszy z kruszców, zarówno do wyrobów jubilerskich, jak i inwestycyjnych. Dlaczego? Ponieważ jest miękkim i kowalnym metalem, co sprzyja produkcji ozdób oraz wyrobów złotniczych, jest także surowcem wyjątkowo odpornym na niszczące działanie czynników zewnętrznych. A co zatem ze zmianami koloru złota – czy złoto się utlenia, zielenieje albo czernieje?

Czy zmiana koloru złota jest możliwa?

Czyste złoto nie roztwarza się w wodzie ani nie utlenia na powietrzu. Ulega jedynie rozpuszczeniu w tak zwanej wodzie królewskiej (łac. aqua regia – czyli mieszaninie stężonego kwasu solnego i azotowego), zasadowych roztworach cyjanków oraz w rtęci – tworzy wówczas amalgamat. Odporność złota na działanie kwasu azotowego, który roztwarza srebro oraz inne metale, była przez lata wykorzystywana jako próba na jego faktyczną obecność w monetach.

Co jednak wymaga podkreślenia, powyżej jest mowa o czystym złocie, czyli 24-karatowym, pozbawionym jakichkolwiek domieszek. Ponieważ taki kruszec jest bardzo miękki, nie wykonuje się ani biżuterii, ani sztabek czy monet, wyłącznie z niego.

Złoto inwestycyjne zawiera do 99,999 proc. cennego kruszcu, a więc jest stopem złota i minimalnej domieszki innych metali, która w odpowiednim stopniu podnosi jego twardość.

Produkty jubilerskie mają z kolei zazwyczaj 58,5-75 proc. złota – takie proporcje umożliwiają wykonanie biżuterii, którą można nosić na co dzień, bo będzie odpowiednio wytrzymała np. na uszkodzenia mechaniczne. To temat, który rozwijamy w kolejnej części artykułu. Teraz podejmujemy go pokrótce, by objaśnić, że zmiana koloru złota wynika ze zmian koloru całego stopu, czyli wchodzenia w reakcje (np. z czy chemią) innych składników biżuterii, złotych sztabek albo monet bulionowych.

Czy złoto się utlenia? Produkty inwestycyjne i jubilerskie

Stop złota z innymi metalami może podlegać utlenianiu. To właśnie te „inne metale”, takie jak srebro, miedź, cynk, pallad, nikiel czy magnez, mogą się utleniać – dlatego podatność stopu na ten proces jest uzależniona od tego, jak dużą jego część stanowi złoto, a jak dużą: dodatki. Co do zasady im wyższa próba złota, tym mniejsze ryzyko jego utleniania się. Samo występowanie tego procesu jest jednak w pełni naturalne, bo zmianie koloru złota (stopu) sprzyjają takie produkty czy składniki, jak:

• Kosmetyki, w tym perfumy – w reakcję ze stopem wchodzą różne ich składniki, między innymi alkohole. Dlatego jubilerzy zalecają, by zdejmować biżuterię przed kąpielą i sprzątaniem, a także unikać stosowania perfum w miejscach na ciele, których będzie dotykał złoty wyrób.
• Ozon, związki siarki, siarkowodór – obecne między innymi w powietrzu, na ludzkiej skórze, w jedzeniu czy kosmetykach myjących, mogą prowadzić do czernienia srebra, a tym samym: do zmiany koloru złota, które zawiera srebro w stopie.

Ze względu na niższą próbę wyrobu, na utlenianie się złota zdecydowanie bardziej podatne są wyroby jubilerskie niż mennicze. Po latach użytkowania możesz zatem zauważyć czernienie złotych pierścionków, sygnetów, kolczyków, bransoletek, naszyjników i innej biżuterii. Nie jest to jednak proces nieodwracalny. Wizualne efekty utleniania się złota można usunąć poprzez odpowiednie czyszczenie – czy to specjalistycznymi produktami, czy po oddaniu biżuterii do profesjonalnego czyszczenia u jubilera.

Czy złoto zielenieje?

Z poprzedniej części tekstu wiesz już, że możliwa jest zmiana koloru stopu złota na zbliżony do czarnego. A co z innymi częstymi zabrudzeniami – czy złoto zielenieje lub może nabierać jeszcze innej barwy? Dlaczego złoto zmienia kolor na miedziany?

Zmiana odcienia wyrobu zawierającego złoto, przede wszystkim biżuterii, na zielonkawy lub brunatny (czy raczej: pojawianie się nalotu o takiej barwie) jest wynikiem utleniania się miedzi. Zatem występowanie specyficznych zabrudzeń na wyrobie lub skórze wcale nie musi oznaczać, że złota biżuteria jest fałszywa – może po prostu sugerować domieszkę miedzi.

Szlachetna patyna – zmiana koloru złotych monet (numizmatów)

Dawniej większość monet używanych w obrocie handlowym wybijana była ze złota o próbie 650 lub 925, co oznacza, że w ich składzie znajdowało się od kilkudziesięciu do kilku procent domieszek innych metali, najczęściej srebra i miedzi.

Jak wyjaśniliśmy wcześniej, obecność miedzi w stopie może mieć wpływ na zmianę koloru stopu złota: wytwarzanie się naturalnej patyny, zwanej też śniedzią lub grynszpanem szlachetnym. Zielonkawoszary nalot powstaje wskutek utleniania się w atmosferze węglanu hydroksymiedzi. Patyna tworzy na powierzchni kruszcu trwałą powłokę, a cały proces śniedzenia metalu trwa kilkadziesiąt lat, choć pierwsze objawy mogą być widoczne już po upływie kilku miesięcy. W tym kontekście warto wspomnieć, że patyna nie wpływa bezpośrednio na wartość monet.

Zmiana koloru złota zależy od jego próby

Jak wspomnieliśmy wcześniej, im niższa próba złota, tym wyższa jego podatność na utlenianie się, a tym samym – na zmianę koloru stopu złota. Ale czym dokładnie są te próby?

Probiernictwo jest metodą badania i cechowania wyrobów wykonanych z metali szlachetnych oraz ich stopów. Próba złota jest zatem sposobem określenia zawartości tegoż metalu w stopie. Jest ona wyrażana w promilach, czyli stop zawierający 50 proc. złota znakowany jest jako próba 500. Czyste złoto jest niezwykle miękkie – aby zwiększyć jego trwałość, należy je domieszkować innymi metalami. Wyróżnia się następujące próby złota:

• 0 próba 999 zawiera 99,9% czystego złota (złoto inwestycyjne, w postaci sztabek oraz monet bulionowych, dostępne jest w handlu właśnie w tej najwyższej próbie zawierającej do 99,999% szlachetnego żółtego kruszcu),
• 1 próba 960 zawiera 96,0% czystego złota,
• 2 próba 750 zawiera 75,0% czystego złota,
• 3 próba 585 zawiera 58,5% czystego złota,
• 4 próba 500 zawiera 50,0% czystego złota,
• 5 próba 375 zawiera 37,5% czystego złota,
• 6 próba 333 zawiera 33,3% czystego złota.

Złoto próby 750 i 585 to najpopularniejsze stopy stosowane do wyrobu biżuterii.

Innym sposobem na określenie ilości złota w stopie są karaty – 1 karat to 1/24 zawartości wagowej złota w danym stopie:

• 24-karatowe – próba 1000 (w rzeczywistości monety bulionowe zawierają do 99,999% złota),
• 23-karatowe – próba 958,
• 22-karatowe – próba 916,
• 18-karatowe – próba 750,
• 14-karatowe – próba 585,
• 12-karatowe – próba 500,
• 10-karatowe – próba 417,
• 9-karatowe – próba 375,
• 8-karatowe – próba 333.

Różne kolory złota a złoto inwestycyjne

Kolorowe złoto znajduje zastosowanie głównie w produkcji biżuterii. Swoją zróżnicowaną barwę zawdzięcza rozmaitym metalom dodanym do stopu. Odcień różowy to efekt domieszek srebra oraz miedzi, biały uzyskuje się przez dodanie niklu lub palladu, natomiast rzadkie stopy złota z żelazem bądź aluminium nadają kruszcowi błękitny i fioletowy – zwany też ametystowym – odcień.

Jak wspomnieliśmy, to właśnie te składniki wpływają na zmianę koloru złota. Jednak złoto inwestycyjne, w najczystszej postaci (próby 999), jest zawsze klasycznie żółte i błyszczące. Co nie oznacza, że nie zawiera żadnych domieszek; po prostu jest ich najmniej. Ale właśnie ze względu na to, że zawartość innych metali jest absolutnie minimalna, złote sztabki nie powinny zmieniać koloru, w każdym razie pod warunkiem jego właściwego przechowywania.

Pakowanie sztabek złota w CertiCard

CertiCard, inaczej CertiPack, to opakowanie wykonane z przezroczystego i wytrzymałego tworzywa sztucznego, w którym sprzedawane są sztabki złota inwestycyjnego o różnej wadze. Mennice regularnie emitują serie sztabek złota pakowane w certyfikowane CeriCardy.

W opakowaniu, obok sztabki złota, znajduje się również certyfikat jej autentyczności, na którym widnieje nazwa mennicy, próba złota, waga sztabki, jej numer seryjny oraz podpis pracującego w mennicy mincerza. CeriCard gwarantuje więc autentyczność tego szlachetnego metalu. Co ważne, kupionych sztabek złota, zapakowanych w oryginalne CertiCardy nie warto rozpakowywać. Dlaczego?

Pakowanie sztabek złota w CertiPacki wpływa na idealny stan zachowania kruszcu. Im czystsze jest złoto, tym większa jest jego miękkość, a co za tym idzie, również łatwość ewentualnych uszkodzeń. Na błyszczącej powierzchni sztabki widoczny jest każdy, nawet najmniejszy, odcisk palca, zatem CertiCard jest doskonałym zabezpieczeniem tego delikatnego kruszcu – ułatwia jego zakup, transport oraz przechowywanie. CertiPacki są idealne do niewielkich, nieprzekraczających 100 gram, sztabek złota, które nie mają wybitego na czole numeru seryjnego.