Parytet złota, czyli innymi słowy system waluty złotej, funkcjonował na przełomie XIX i XX w., a konkretniej – w latach 1880-1914 r. Mimo że dzisiaj już nie obowiązuje, nadal potrafi wzbudzać spore emocje. Co więcej, wiele osób uważa, że system oparty na parytecie złota powinien powrócić. Dlaczego i na czym właściwie polegał w przeszłości?

Parytet złota, czyli pierwszy system regulujący międzynarodowe kwestie walutowe

Złoto niemal od zawsze odgrywało ogromną rolę w systemach finansowych państw. Mimo to dopiero w XIX w. powstał pierwszy system regulujący międzynarodowe kwestie walutowe – właśnie w oparciu o złoto. Parytet złota, czyli inaczej system waluty złotej, polegał na tym, że obowiązująca w danym kraju waluta była przeliczana na konkretną wagę złota. Tym samym złoto stało się też ponadnarodowym i powszechnie akceptowanym środkiem płatniczym. Powstanie systemu waluty złotej miało przede wszystkim ogromny wpływ na handel w wymiarze międzynarodowym. Parytet złota pozwalał bowiem bez problemu przeliczać wartości poszczególnych towarów. Należy przy tym zaznaczyć, że w ramach systemu cena za sztabkę złota była zamrożona. Dodatkowo kraje, które zdecydowały się na przystąpienie do nowego systemu musiały umożliwiać swobodny przepływ między walutą a złotem (czyli dopuszczać wzajemną wymienialność), z kolei banki centralne państw miały obowiązek kupna i sprzedaży złota po ustalonej odgórnie cenie.

Wszystko zmieniło się po I wojnie światowej, dlatego też 1914 r. uznaje się zazwyczaj za datę graniczną obowiązywania systemu złotej waluty. W wielu krajach wykształcił się wtedy system dewizowo-złoty – nie wymieniano już walut bezpośrednio na złoto (jak to miało miejsce wcześniej), ale na waluty sztabowo-złotowe (i dopiero one były wymienialne na wcześniej obowiązujących zasadach) oraz na dolary amerykańskie.

To, co szczególnie warto zaznaczyć, to fakt, że w trakcie obowiązywania systemu banki miały obowiązek utrzymywać rezerwy złota i walut wymienialnych na złoto w określonej, stałej proporcji do wyemitowanego pieniądza. Dzięki temu nie było problemu z wymienialnością kruszcu na walutę i odwrotnie.

System z Bretton Woods, czyli powstanie Międzynarodowego Funduszu Walutowego

Powstanie systemu waluty złotej – mimo że sam system nie przetrwał w początkowej formie – miało ogromny wpływ na międzynarodowy system finansowy. Zasady, które wprowadzono, usprawniły handel międzynarodowy. System waluty złotej próbowano przywrócić w okresie międzywojennym na zasadach sprzed I wojny światowej, jednak ostatecznie zakończyło się to klęską i wielkim kryzysem z lat 30. XX w. Państwa wtedy dewaluowały swoje waluty, by zdobyć konkurencyjną pozycję na rynku eksportowym. To w długoterminowej perspektywie doprowadziło do znanej z historii ogromnej inflacji. Ona z kolei przyczyniła się do masowego bezrobocia.

Państwa potrzebowały jednak nowego porządku monetarno-finansowego – i dlatego też w 1944 r. aż 44 państwa alianckie zdecydowały o utworzeniu nowego systemu. Powstał on na mocy porozumienia z Bretton Woods.

Nowy system miał łączyć zarówno zalety systemu waluty złotej, jak i systemu kursów płynnych. Co do zasady kursy walutowe miały być bowiem stałe (wahania miały wynosić maksymalnie 1 proc.), jednak – w razie zdecydowanej i dłużej trwającej nierównowagi w handlu zagranicznym mogły być zmieniane. Nad tym wszystkim miały czuwać utworzony na mocy porozumienia Międzynarodowy Fundusz Walutowy, który zresztą działa do dziś, oraz Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju – dziś znany jako Bank Światowy.

Oprócz tego ustalono wspólny parytet złota – w wysokości 35 dolarów amerykańskich za uncję, co później zresztą przyczyniło się do ostatecznego upadku systemu. Okazało się bowiem, że równoczesne dodrukowywanie dolara przez USA (co było konieczne ze względu na ekonomiczne skutki wojny w Wietnamie) i utrzymywanie parytetu złota jest niemożliwe. Z tego względu ostatecznie prezydent Nixon zdecydował w sierpniu 1971 r. o zawieszeniu wymienialności dolara i złota. Wtedy również większość krajów należących do systemu zdecydowała o wprowadzeniu ograniczonych płynnych kursów walut do dolara. Ostatecznie system z Bretton Woods musiał się rozpaść – działania, które miały temu zapobiec (dewaluacja dolara do ceny 38 dolarów za uncję i rozszerzenie wahań kursów rynkowych) nie dały pożądanego rezultatu.

Nadal są osoby, którzy uważają, że system waluty złotej powinien wrócić

Mimo że system waluty złotej ostatecznie nie przetrwał (ani w początkowej, ani w późniejszej, zmodyfikowanej i nowoczesnej formie), nadal są zwolennicy jego powrotu. Najczęściej pada argument o stabilności tego systemu, zarówno na rynku krajowym, jak i międzynarodowym. Zdaniem zwolenników parytetu złota system ten przyczynił się do dynamicznego rozwoju gospodarczego przed I wojną światową – i mógłby przynieść wymierne korzyści również teraz. Przeciwnicy przypominają jednak o kryzysie z lat 30. XX w.

Czy wprowadzenie systemu waluty złotej jest na ten moment w ogóle możliwe? Prawdopodobnie nie; cena złota musiałaby zostać mocno wywindowana, by pokryć obecną bazę monetarną. Z drugiej strony nawet jeśli system waluty złotej ostatecznie nie funkcjonuje, nie zmienia to faktu, że złoto nadal stanowi świetne zabezpieczenie kapitału dla samych obywateli. Inwestycja w złoto chroni oszczędności przed inflacją i wahaniami kursu walut, w dodatku złoto może być bez przeszkód przekazywane z pokolenia na pokolenie. Ze względu na swoją stabilność, złoto jest zatem nadal doskonałą inwestycją – niezależnie od tego, czy powrót parytetu złota jest możliwy, czy też nie.