Moneta kwadratowa – dawne, unikalne monety
Kwadratowe monety są dość rzadko spotykane, ale na przestrzeni lat wyprodukowano ich całkiem sporo – również w Polsce. Dlaczego przybrały właśnie taki kształt? Gdzie w przeszłości je wytwarzano? Czy znajdowały się w powszechnym użytku, czy może były jedynie monetami okolicznościowymi?
Warto wiedzieć, że wszelkie monety nieokrągłe nazywane są klipami (po szw. klippa oznacza obcinać). Mogą być to zatem właśnie monety kwadratowe, ale również inne mające kształt czworo- lub wielokąta. Niezależnie o których z nich mowa, ich „środek” wybijany jest zwykle stemplem okrągłym lub czworokątnym. Co jeszcze warto wiedzieć o klipach kwadratowych?
Gdzie i kiedy pojawiły się monety kwadratowe oraz inne klipy?
Początki klipów i monet kwadratowych, a raczej początki ich szerszego stosowania, sięgają XVI wieku. Po raz pierwszy szerzej wprowadził je do obiegu Chrystian II, król Dani i Norwegii, ale dość szybko zaczęły pojawiać się one również poza Skandynawią. Wybijano je głównie z brązu i srebra w czasie wojen (np. w Prusach w 1519 r.) lub w sytuacji oblężenia (np. Wiednia przez Turków w 1529 r. czy niderlandzkiej Bredy). Z tego względu już wtedy często nazywano je również monetami lub pieniędzmi oblężniczymi.
Kwadratowe monety i inne klipy wybijano też w innych miejscach w późniejszych latach, jednak wciąż działo się to w okresach walk i bezpośredniego zagrożenia. Korzystano z nich choćby w Anglii w czasie wojny domowej (lata 1642-1649), gdzie były nazywane obsidional money lub siege-pieces.
Moneta kwadratowa – dlaczego zaczęła się pojawiać?
Pierwsze kwadratowe monety i inne klipy nieprzypadkowo zaczęły powstawać w XVI i XVII wieku w okresie wojen i oblężeń. Wynikało to z potrzeby szybkiego produkowania pieniądza, a jednocześnie pojawienia się doskonalszych technik menniczych. W tym czasie wynaleziono maszyny pozwalające na walcowanie i krojenie blachy, co z kolei umożliwiało sprawną produkcje monet w wysokim nakładzie.
W wieku XVI i XVII klipy pełniły również funkcję pieniądza przejściowego i były wybijane w celu pokrycia długów (np. w Szwecji w okresie wojny 30-letniej). W tamtym okresie dostrzeżono w nich także potencjał w zakresie tworzenia medali i monet pamiątkowych. W Kolejnym wieku, a także m.in. w Polsce w okresie międzywojennym, wybijano je również jako monety próbne.
Dawna moneta kwadratowa – znane przykłady
W okresie II Rzeczypospolitej wybijano cztery monety kwadratowe, które miały swoje okrągłe, obiegowe odpowiedniki. Była to moneta 5 złotych „Żaglowiec” oraz monety 10-złotowe: Jan III Sobieski, Romuald Traugutt i Józef Piłsudski. Wytwarzano je ze srebra (a jedną dodatkowo z brązu) i miały niewielki nakład sięgający zaledwie 100-300 sztuk, więc są dziś prawdziwymi unikatami. Zgodnie z obowiązującymi wówczas zasadami, nie miały statusu obiegowych.
Znane dawne monety kwadratowe to również te, które były wybijane we wcześniejszych czasach. Chodzi tutaj przede wszystkim o szwedzkie bloodsklipingar, będące dziś numizmatycznym rarytasem, ale również m.in. klipy produkowane w czasie oblężeń (saskiej Gothy czy Bredy).
Współczesne kwadratowe monety
Dawne monety kwadratowe w większości są dziś trudno dostępne dla przeciętnego inwestora, zarówno ze względu na wysokie ceny, jak i ich niewielką liczbę. Warto jednak wiedzieć, że kwadratowe monety są wybijane również współcześnie, a tutaj wybór i dostępność są już znacznie większe. Można je spotkać w wielu krajach, przy czym praktycznie zawsze mają one charakter okolicznościowy i kolekcjonerski. Raz na jakiś czas wytwarza je również Mennica Polska na zlecenie Narodowego Banku Polskiego.
Współczesne klipy NBP mają status monet obiegowych, choć oczywiście są wybijane z myślą o kolekcjonerach i upamiętnieniu ważnego wydarzenia lub postaci, a nie dokonywaniu płatności. Są wytwarzane ze srebra lub złota, a także mają określony nominał i nakład, który zwykle sięga od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy sztuk. Wśród nich są m.in. srebrne monety 10 zł z serii „historia muzyki rozrywkowej”, jak również prawdziwe, drogocenne rarytasy, takie jak złote monety 500 zł z wizerunkiem Jana Pawła II, które mają nakład 966 sztuk i zostały wybite na 100. rocznicę urodzin papieża.